مدرسه علمیه صدیقه کبری گلپایگان

برخى از مصاديق حسن معاشرت
معاشرت به معروف مصاديق فراوانى دارد و شامل بسيارى از امور اخلاقى مى‏گردد كه در اين جا مجال بحث در مورد همه آن‏ها نيست و تنها به برخى از مصاديق مهم اشاره، و توضيح مختصرى در رابطه با آن، داده خواهد شد.

1 - حسن خلق
حسن خلق صفتى پسنديده و نيكوست كه اسلام بسيار به آن سفارش نموده است، تا آن جا كه در روايات، حسن خلق به عنوان اولين، سنگين‏ترين، بهترين و با ارزش‏ترين چيزى بيان شده است كه در روز قيامت مورد محاسبه قرار مى‏گيرد: «قال رسول اللّه (صلى‏الله‏عليه‏وآله) اول ما يوضع فى الميزان العبد يوم القيامة حسن خلقه ما من شئى اثقل من الميزان من خلق حسن، ما من شئى فى الميزان احسن فى حسن الخلق، ما يوضع فى ميزان امرء يوم القيامة أفضل من حسن الخلق»
معناى حسن خلق، خنده رو بودن و گشاده رو بودن نيست، اگر چه اين رفتار را نيز شامل مى‏شود؛ بلكه معناى فراتر از خنده رويى دارد. حسن خلق به معناى تحمل و سعه صدر است. حسن خلق به معناى رها نكردن حق و ترك باطل است.
حسن خلق در روابط خانوادگى و خصوصاً بين زوجين جايگاه ويژه‏اى دارد، تا آن جا كه بر ساير اعمالِ انسان نيز تأثير مى‏گذارد. در اين مورد روايتى از پيامبر اكرم (صلى‏الله‏عليه‏وآله) نقل شده است كه ذكر آن، باعث روشن شدن اهميت خلق و خوى نيك در خانواده خواهد شد.
«به پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) خبر دادند كه سعدبن معاذ درگذشت. با شنيدن اين خبر، پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) با اصحاب خويش به خانه سعد رفتند. پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) به چهار چوب در خانه تكيه داده بود. دستور داد كه او را غسل دهند. چون او را خوشبو ساختند و كفن كردند و بر تابوت نهادند، پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) با پاى برهنه و بدون عبا در پى جنازه روان گشت. گاه از راست جنازه مى‏گرفت و گاه از چپ، تا جنازه به گورستان رسيد.

پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) نزديك قبر آمد و خود سنگ بر آن نهاد و آجر بر آن چيد. (در هنگام ساختن گور) پياپى مى‏گفت: آجر بدهيد، گل بدهيد و با گل‏ها (كه در ميان آجرها مى‏نهاد) آجرها را محكم مى‏كرد. چون (كار ساختن گور) پايان يافت و خاك بر آن پاشيد و قبر را هموار ساخت، فرمود: مى‏دانم كه اين گور فرسوده مى‏گردد و مى‏پوسد؛ ليكن خداوند بنده‏اى را دوست دارد كه چون كارى انجام دهد، آن را درست و استوار به انجام برساند. زمانى كه خاك روى قبر را صاف كرد، مادر سعد گفت: سعد! بهشت گوارايت باد. پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) گفت: مادر سعد! ساكت باش. درباره كار خدا اين گونه، حتمى ميانديش؛ زيرا كه گور، سعد را بفشُرَد. سپس پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) بازگشت و مردم نيز بازگشتند.

(در راه بازگشت)، به پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) گفتند: يا رسول اللّه! ديديم كه با سعد رفتارى كردى كه با هيچ كس نكردى، تشييع كردى در حالى كه پابرهنه بودى و عبا بر دوش نداشتى. رسول خدا (صلى‏الله‏عليه‏وآله) فرمود: ملائكه هم پا برهنه و بدون عبا بودند، و من به آن‏ها تأسى كردم. گفتند: يك بار طرف راست جناه را مى‏گرفتى و يك بار طرف چپ آن را. پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) فرمود: دست من، در دست جبرئيل بود. من آن جايى را مى‏گرفتم كه او مى‏گرفت. گفتند: به غسل او فرمان دادى و بر جنازه‏اش نماز گذاردى و او را در گور نهادى، سپس فرمودى كه قبر او را بفَشُرَد؟ پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) فرمود: آرى (چنين است كه گفتم)؛ زيرا كه سعد با خانواده‏اش بد اخلاق بود.»
از نوع برخورد پيامبر (صلى‏الله‏عليه‏وآله) با سعد به خوبى روشن مى‏شود كه سعدبن معاذ، فردى درستكار و با ايمان بوده و نيز فرمان‏بردار و تابع قوانين الهى؛ مسلماً حق و حقوق زن را رعايت مى‏كرد؛ كه اگر چنين نمى‏بود، پيامبر نيز با او اين گونه با احترام رفتار نمى‏كرد. پس اين همه احترام پيامبر نسبت به او به دليل اين است كه او فردى بوده كه حقوق افراد و خانواده و جامعه را كاملاً رعايت مى‏كرده و در اين مورد هيچ گونه ظلمى بر كسى روا نمى‏داشته است. امّا پيامبر مطلبى بالاتر از حق و حقوق زن و شوهرى را مطرح مى‏كند و آن رعايت اصول و ارزش‏هاى اخلاقى است، كه حسن خلق يكى از اين موارد است، و لزوم وجود آن در خانواده، مورد تأكيد است.

ادامه دارد….

توجه به دختران
پيامبر اكرم (صلّي اللّه عليه و آله) فرمودند:

هركس به بازار رفته و چيزي براي خانواده اش بخرد و براي آنها ببرد, مانند كسي است كه صدقه اي به نيازمندان داده باشد و بايد پيش از پسران, به دختران پرداخت نمايد‎؛ زيرا كه هر كس فرزند دخترش را شاد كند, گويا بنده اي از فرزندان اسماعيل پيامبر را آزاد كرده است و هر كس فرزند پسرش را شاد كند, گويا از ترس خدا گريه نموده است. و هركس از ترس خدا گريه كند, خداوند او را به بهشت نعيم و پر نعمت وارد سازد.

عدالت با کودکان
رسول خدا (صلّي اللّه عليه و آله) درباره عدالت ميان كودكان بسيار سفارش مى‏فرمود, كه اگر يكى از آنها را در برابر ديگرى بوسيدى ديگرى را نيز ببوس.

روزى پيامبر آبى آشاميد، مقدارى آب ته ظرف باقى ماند، كودكى كه در آنجا بود گفت: يا رسول اللّه! بقيّه آب را به من بدهيد. در همان لحظه چند بزرگسال گفتند: يا رسول اللّه! براى تبرّك باقى‏مانده آب را به ما بدهيد. پيامبر فرمود: اول نوبت كودك است. سپس به او فرمود: آيا اجازه مى‏دهى آب را به بزرگ‏ترها بدهم؟ كودك پاسخ منفى داد. پيامبر آب را به كودك داد.

قرآن كريم به خانواده اهميت بسيارى داده است. بنياد جامعه قرآنى بر خانواده و نقش آن نهاده شده است. از اين رو، به خانواده، به عنوان مركز توجه احكام، حقوق و آداب، اهتمام ويژه‏اى مبذول داشته و نقش و جايگاه آن را با گزاره‏ها، آموزه‏ها و دستورهاى متعدد تحكيم بخشيده است.

خانواده از اركان سه گانه مرد، زن و فرزند تشكيل شده و به زن، به دلايلى، نظرى خاص و ويژه‏اى شده تا جايگاه و نقش واقعى خود را در اين شاكله به خوبى پيدا كند. به همين دليل قرآن آيات زيادى را به مسائل زن اختصاص داده و از بيان كوچك‏ترين چيز خوددارى نورزيده است. يكى از مسائلى كه مورد توجه قرآن است، آداب معاشرت با همسر و زن است. آيه 9 سوره نساء : «و عاشروهنّ بالمعروف»، بيان‏گر اين مطلب است كه هر گونه ارتباط، برخورد و رفتار شوهر بايد به گونه‏اى باشد كه عرف و شرع و رفتار جوانمردانه با آن موافق باشد. پس اعمالى چون سخت‏گيرى در نفقه، آزار و اذيت يا بدخلقى و مانند آن‏ها، مخالف با معاشرت به معروفى است كه قرآن بدان سفارش نموده است.
گفته شده كه معاشرت به معروف، به معناى رفتار و اعمالى است كه خداوند بدان امر نموده است. و نيز مراد از معاشرت به معروف، ادا نمودن حقوق زن، چون قسم، نفقه و داشتن رفتار و گفتارى مناسب با اوست.
معاشرت به معروف از يك سو، باعث دوام و قوام يافتن زندگى مشترك و شيرين شدن آن، براى هر يك از زن و شوهر خواهد شد. از سوى ديگر، موجب شكوفا شدن استعدادهاى زن مسلمان مى‏شود و عاملى براى پيشرفت او در زندگى مى‏گردد.

ادامه دارد…..

اكثر مُورّخين و محدّثين شيعه و سنّى در روايات و كتاب هاى خود آورده اند:
چون مدّت حمل فاطمه بنت اسد به سر آمد و هنگام زايمان او فرا رسيد، كنار كعبه الهى آمد و دست نياز به درگاه باريتعالى بلند نمود و اظهار داشت :

اى پروردگار! همانا من به تو ايمان آورده ام ، و به تمامى آنچه بر پيامبرانت فرستاده اى ، معتقد هستم ؛ و نيز آنچه را كه جدّم ابراهيم خليل بيان فرموده ، تصديق كرده ام .
پس اى خداوند مهربان ! تو را به حقّ آن كسى كه اين كعبه را بنا نموده است ، و به حقّ نوزادى كه در شكم دارم ، درد زايمان را بر من سهل و آسان گردان .
يكى از راويان به نام يزيد بن قَعنب ، در ادامه حكايت گويد:
من به همراه عبّاس عموى پيامبر خدا صلّى اللّه عليه و آله و جمعى ديگر در كنارى نشسته بوديم و حركات و سَكَنات فاطمه بنت اسد مادر اميرالمؤ منين علىّ بن ابى طالب عليه السلام را مشاهده مى كرديم و سخنانش را مى شنيديم .
هنگامى كه دعايش پايان يافت ، ناگهان ديوار كعبه شكافته شد و فاطمه به درون آن وارد شد و از ديد نظاره گران ناپديد گشت و سپس ‍ ديوار كعبه همچون حالت اوّل ، به هم پيوست .
بعد از آن به سمت كعبه رفتيم و هرچه تلاش كرديم تا شايد بتوانيم درب كعبه را بگشائيم و از وضعيّت فاطمه با خبر شويم ، ممكن نشد؛ و با كليد هم نتوانستيم قفل درب كعبه الهى را باز كنيم .
به همين جهت مطمئن شديم كه اين جريان از طرف خداوند متعال انجام گرفته است .
پس از گذشت چهار روز، دوباره مشاهده كرديم كه همان ديوار شكافته شد و فاطمه بنت اسد در حالى كه قنداقه علىّ بن ابى طالب صلوات اللّه عليه را روى دست هاى خود گرفته بود، از درون كعبه الهى خارج گرديد.
سپس راوى در ادامه گويد: پس از گذشت مدّتى ، فاطمه بنت اسداظهار نمود كه من بر تمامى زن هاى گذشته ، برترى و فضيلت دارم ؛ چون آسيه دختر مُزاحم خداوند را در خفاء و پنهان عبادت مى كرد، و مريم دختر عمران با دست خود، درخت خرما را تكان داد تا چند خرما برايش افتاد و او تناول نمود.
وليكن من به بركت فرزندم داخل كعبه الهى شدم و تا چند روز از ميوه ها و غذاهاى بهشتى تناول مى كردم ؛ و چون خواستم از درون خانه خدا بيرون آيم ، ندائى را شنيدم كه فرمود: اى فاطمه ! نام نوزاد را علىّ قرار ده ، چون او بر همه عرشيان و فرشيان برترى دارد.
خداى اءعلى گويد: من اسم اين نوزاد را از نام خود برگرفته ام ، و او را بر تمامى علوم و اسرار خود آگاه كرده ام .
او بُت شكن بُت هاى اطراف كعبه است ، او بر بام خانه من اذان گويد و انسان ها را به وحدانيّت دعوت كند.
پس خوشا به حال آن كه دوستدار اين نوزاد و فرمان بر او باشد، و دوزخ جايگاه دشمنان ، و مخالفان او خواهد بود.
همچنين آورده اند:
هنگام ولادت مولاى متّقيان علىّ عليه السلام ، عمر پربركت پيامبر خدا عليه السلام حدود سى سال بوده است ؛ و آن حضرت دستور داد كه گهواره اين مولود عزيز را كنار رختخواب ايشان قرار دهند تا شخصا از وى نگه دارى و مواظبت نمايد.
و حضرت رسول صلوات اللّه عليه اين نوزاد گرامى را روى سينه خود مى خوابانيد و برايش سخن هاى مناسب مطرح مى نمود.

منبع : علل الشّرايع : ص 56، معانى الا خبار: ص 62، كشف اليقين : ص 31، أ مالى صدوق : ص 80